Mundakako itsasadarra, Urdaibairen erdigunea
UNESCOk Biosfera Erreserba izendatu zuen 1984an, eta haren erdigunea Mundakako itsasadarra da. Ur geza eta ur gazia batzen dira itsasadar horren amaierako hareatzetan (12 km), Euskadiko hezegune garrantzitsuenean. Urtero, neguan batez ere, hegazti migratzaile hauek ikus daitezke bertan atseden hartzen: lertxun hauskarak, ubarroiak, txenadak, mokozabalak, antxetak eta lohi eta hondarretan lurperatuta edo erdi lurperatuta bizi diren animaliak jaten dituzten limoetako hegazti asko.
Urdaibaiko Biosfera Erreserba Oka ibaiaren arroan dago. Gernika-Lumo da inguru horretako herri nagusia, eta paisaia bikaina osatzen du landaguneko beste herri eta herrixkekin batera. Mundakako itsasadarra ikustea beti merezi du, itsasgora zein itsasbehera egon. Gainera, itsasadarraren alde banatan dago errepidea; Gernika-Lumo eta Bermeo lotzen dituena da bata, eta, Elantxobera bidean, Gernika-Lumo eta Laga batzen dituena bestea. Hortaz, hainbat ikuspegitatik begira diezaiokegu itsasadarrari.
Itsasertzean bertan, itsasadarraren ekialdean, Ogoño edo Atxurkulu lurmuturra dago eta ubarroi mottodunak eta belatz handiak bizi dira bertan. Kareharrizko haitz handiaren magalean, Laga, jende andana hartzen duen hondartza ederra, ageri da. Flora psamofilo, hareatza eta dunetako berezko landaretza, ikus daiteke bertan. Itsasadarraren bokalearen parean berriz, Izaro uhartea dago. Han, kaio hankahoriek eta lertxuntxo txikiek (orain gutxi sartutako espezieak) habia jartzen dute.
Itsasbehera dagoen orduetan, hondartza zabalak ageri dira bokalearen inguruan. Halaber, ibaian gora, Gautegiz-Arteagatik Kanalara doan bidean batez ere, balio ekologiko handiko padura ikus daiteke errepidetik bertatik.
Santimamiñeko kobazuloak eta Omako basoa
Bestalde, Urdaibaiko barrualdean, aipatu beharreko bi leku daude: Santimamiñeko kobazuloak (bisitarientzako itxita) eta Omako basoa. Kareharriaren higaduraren ondorioz inguru honetan sortu diren haitzuloak historiaurreko ehiztariek erabili zituzten, aterpe bezala. Horietako bat Santimamiñe dugu, Kortezubi herrian. Han, harpeetako artearen erakusgarri bikaina utzi ziguten gure arbasoek, ehizatu ohi zituzten animaliak pintatu baitzituzten. Beste zenbait haitzulotan, berriz, gure aurrekoek utzitako materialak (hezurrak eta tresnak) aurkitu dituzte.
Inguruetan, Omako baso liluragarria dago. Artearen eta naturaren arteko harreman berria ezarri zuen Agustin Ibarrola artistak bertan, hainbat pinu margotu eta bizia emanda. Hala, mihise erraldoia egin zuen, ibilian eta perspektibekin jolasean bisitariak berriz osa dezakeen mihisea.
Oharrak
Baimenduta dagoen lekuetan egin daiteke arrantza, betiere arauak errespetatuz.
Urdaibaiko mendigunea ez dago pertsona ezinduentzat egokituta.